Bibliografía

EMERXENCIA LITERARIA. LIBROS PARA SALVAR O PLANETA

Vivimos tempos de alarma, de emerxencia climática, un estado de cousas que derivan do maltrato á natureza, de vivir de costas a ela.

É salientable a fazaña de Greta Thunberg, a rapaza que comezou unha folga escolar polo clima cando tiña quince anos e foi recoñecida mundialmente. Isto fainos pensar que a rapazada vai ter que seguir asumindo responsabilidades pois, se as cousas non cambian, será a mocidade quen teña que converterse en activista na defensa do medio ambiente.

Necesitarán, para poder levalo a cabo, libros nos que apoiarse, historias que lles axuden a espertar, a decatarse de que é necesario actuar para que ninguén acabe co seu mundo.

Os libros están aquí, veñen dereitiños a atender a urxencia, porque tamén eles queren salvar o planeta.

Dende GÁLIX, quixemos darlle a volta á produción de libro infantil e xuvenil galego, buscándoos. Confesámosvos que algunha veces se nos foi a man revisando obras para atender a esta emerxencia, pero por medo a quedar “curtas” decidimos poñer unha boa cantidade. Desta maneira, os que non atopedes poderán ser substituídos por outros, poderedes escoller os que vos semellen máis acaídos en cada momento e entre uns e outros formarán ese firmamento de textos polos que navegar na busca dun mundo máis sustentábel. Un universo cheo de constelacións.

A modo de repaso, irémosvos contando o que é posible atopar:

Podemos escoller libros nos que se recolle esta acción de defensa e reivindicación. Serán os libros que axiten as conciencias; eses son os imprescindibles e nese listado están moitos dos que sempre tivemos en conta ao traballar o medio ambiente como contido transversal.

Por un lado os de literatura: A historia do Rainbow Warrior, A árbore da escola; Xelís, o guieiro das botellas de mar; As flores radioactivas, E que podo facer eu?, A historia de Greta. Non es demasiado pequena para facer cousas grandes, O home que plantaba árbores, A Terra de Anna, No corazón do bosque, O rescate do peneireiro, O planeta dos simios, Soñan os androides con ovellas eléctricas?, Por que?, A negrura do mar, A Terra queima, A Torre, Perigo vexetal, S.O.S, A treboada de C,…

Por outra os textos expositivos: 50 cousas que os nenos poden facer para salvar a Terra, Coida o teu planeta, Cambio climático, Biodiversidade: cara a unha sexta extinción masiva, Coida o teu planeta, Enerxía e medio ambiente, Guía de ecoloxia cotiá…

Determinados escritores e escritoras levan pegado á súa obra este valor. Teñen esa mirada verde que impregna a súa produción. Podemos estar a falar de Agustín Fernández Paz,  Marilar Aleixandre, Agustín Agra, Ramón Caride, Antonio Sandoval, as obras ecopacifistas de Calo Iglesias, os poemas e manifestos de Manuel Rivas, a poesía de Uxío Novoneyra que recolle a ecoloxía profunda…

Podemos falar, tamén, de momentos históricos que conmoveron o país e tiveron a súa representación nos libros, coma a catástrofe do Prestige e algunha outra… Foi tanta a repercusión da dor ante o desastre e tan forte a resposta de Nunca Máis que trouxo libros de todo tipo. Citemos algúns exemplos, de fotografía: Fomos ficando sos o mar o barco e máis nos, de teatro: O Retábulo das Marabillas no País do Chapapote, de banda deseñada: A conta atrás, materiais descargables: Parando a marea negra, álbumes coa resposta da rapazada: Nunca máis. A mirada da infancia, narrativa para diferentes idades: A praia da esperanza, SOS, Mareas negras,libros sen texto: Man de Camelle, e-books: Man, o alemán de Camelle, documentación recompilada: Nunca máis. A voz da cidadanía I e II; libros que forman parte de series como “Os Bolechas” ou “As aventuras de Said e Sheila” pero ademais, aparece mencionado en cantidade de historias como sucede en Usha, por citar algún.

Anteriormente, os vertidos radioactivos na Fosa Atlántica deran lugar a novelas como As flores radioactivas ou outros desastres trouxeran ensaios como Aegean Sea A verdade dunha catástrofe repetida.

Os incendios son outra dor compartida que tamén se reflicte na escrita: Lume! Dona Landra contra a Lapa ou O cabalo de lume.

Conectado con este grupo e dándolle entrada ao seguinte, recollemos a Mensaxe do xefe Seatle ao presidente dos Estados Unidos.

A continuación, estarían aqueles libros que aluden á relación entre a humanidade e o medio natural como na colección de lendas de diferentes pobos, porque en moitas delas amósase un sentido de unidade das xentes coa natureza e todo o que nela vive, un vínculo directo coa nai Terra, e un respecto polo medio ambiente (moi desexable no mundo occidental actual), especialmente nos títulos Dadahwat. Lendas indias norteamericanas, A flor da cerdeira. Lendas xaponesas, Popocatéptl. As lendas dos indios de Sudamérica e Naiyakay Escolma de lendas populares africanas.

Hai series que teñen o asunto medioambiental no ADN; sucede coa citada de Said e Sheila, pero tamén coa da nena inuit, Nunavut, para rapazada de menor idade. Nestas dúas, o peso literario é maior, pero hai moitas outras na que está presente como a do raposo Rufo (A maxia da horta, O coidado do medio, O ataque dos escaravellos das patacas), Os Bolechas, Laura e compañía (Respectan o medio ambiente), “Pregunta á Dra. Peteiro” (Pregunta á Dra. Peteiro sobre os bichiños, Pregunta á Dra. Peteiro sobre o planeta, Pregunta á Dra. Peteiro sobre os réptiles, Pregunta á Dra. Peteiro sobre o tempo,…), “O club da ciencia”…

Podemos buscar obras que nos presenten a natureza, que nola dean a coñecer para que paso a paso, conforme lle vaiamos poñendo nome e identifiquemos aquilo que vemos, nos vaiamos dando conta da súa importancia. Coñecer para encariñarnos porque só podemos querer o que coñecemos e só defender o que amamos. Neste grupo estarían os diferentes libros de non ficción, textos expositivos, as guías de diferente tipoloxía, as primeiras lecturas nas que a modo de dicionarios visuais se presentan os diferentes animais, plantas…

Aquí, podemos atopar coleccións como “O ciclo da vida” (O tucano, O oso blanco, A bolboreta, O canguro, O crocodrilo, A galiña, O rato, O pingüín, O gato, O raposo), Os animais (da Xungla e da Sabana, do bosque, da granxa), “O meu pequeno animalario” (As crías dos animais salvaxes, A montaña e o bosque), Tilirín (Tilirín e os insectos, Tilirín e os peixes, Tiliríon e os paxaros), “Descubro e aprendo” (O mar, O tempo e as estacións,…), Atópame (no mar, na selva, no bosque, na neve),  “Xogo e aprendo” ou “Descubro, xogo e aprendo” (O mar, O tempo e as estacións,…), unha colección para lectoras/es autónomos (con títulos como Montañas, Desertos, Terras polares, Réptiles, Aves, Insectos, Simios e monos, Océanos e mares, Baleas e golfiños…), “Quen vive aí?” (A colmea, O formigueiro, A árbore, Baixo terra e Na ribeira)…

Estarían, tamén, as guías de iniciación (Árbores, Aves, Cogomelos), Guías de natureza (con ou sen CD-Rom) que atopamos en diferentes editoras como Baía, Galaxia, NovosVieiros ou Edicións do Cumio.

Para este apartado podemos consultar o Pinterest de bibliotecas escolares “Ciencia en galego nas bibliotecas escolares” e tamén a recompilación de materiais de ciencia en galego elaborada con motivo de “Novembro mes da ciencia en galego nas bibliotecas” e onde podemos atopar, por exemplo, os libros descargables do Consello de Cultura Galega (Pó de estrelas, Os dados do reloxeiro, Parando a marea negra,  Vivir no solo, De quen é a auga?, O sabor das mazáns…e diferentes unidades didácticas sobre científicos/as galegos/as).

Noutro grupo estarían os poemarios que xiran arredor da natureza como Bechopoemas de Leire Bilbao, varios libros de Xoán Neira (Un niño no xardín…) , a serie Carlota de Miro Villar, Animalario estrafalario de Rafa Villar, Acuario I e IIde María Canosa, O baile diminuto de Mª José Ferrada, Macedonia de versos de Concha Blanco, os libros de poesía de Carmen Gil (con títulos rimados, Coñece estes animais e verás que son xeniais, Canta árbore e arbusto. Saír ao campo é un gusto!…), Zoonetos de Antón Cortizas, Cantarolas de Neira Vilas, Os soños na gaiola de Manuel María e tantos outros,  porque a natureza (e todo o que contén) é un misterio insondable que emociona as criaturas dende o principio dos tempos.

Por último, recóllese un bo grupo de obras nas que son protagonistas diferentes elementos da natureza (seres animados ou inanimados) que nos acompañan na vida diaria e, aquí, actúan como personaxes de pequenas ficcións. As historias con animais son unha tentación porque supoñen un sinal de identidade da literatura infantil. Responden estas historias a esa necesidade de enfrontar situacións complicadas afastándoas das nosas emocións e primeiras identificacións; están tamén as fábulas que nos achegan leccións para que apliquemos ao noso vivir diario ou pór exemplos varios de circunstancias polas que tamén a rapazada transita.

A modo de exemplo, citaremos algún deles: a serie de Elmer, a de Unha parella diferente, a de Naturizo, a de Nunú, a de Cancodrilo, a de Caracois, a de Osiño, As aventuras de gatiño; Pequeno oso, pequeno tigre;  “Divírtete con” (contendo títulos como Divírtete con Tembo. O bebé elefante, Divírtete con Kera. O orangután…), a colección na que os protagonistas son cans de diferentes razas (Pintas. Unha dálmata fachendosa, Holmes. Un sabuxo acatarrado…), “Historias de animais” (A balea, O elefante, O hipopótamo, O oso…), a meirande parte dos libros de Anisia Miranda (especialmente os de teatro)… ou libros soltos como Frangulla, Cormarín ou Frederick.

Ademais, aquí estarían as historias de cando os animais falaban, é dicir, os contos de transmisión oral, construídos ao longo do tempo e que na nosa literatura poderían estar magnificamente representados na colección Cabalo buligan cos Contos de animias I e II e Máis contos de animais I e II e outras coleccións de diferentes editoriais como A Nosa Terra, xa desaparecida.

E, tamén poden interesarnos aqueles libros ilustrados con froitos como Que tal, vexetal? con toda a colección destas características que nos trae doutras terras certa editora.

Co obxectivo de espertar o respecto pola natureza, imos introducíndoos no coñecemento, ás veces personificando elementos e seres e ás veces facendo viaxar á rapazada á casa dos avós que se sitúa na aldea e sempre máis preto dese lugar misterioso que é o bosque na literatura infantil.

Igual que nese bosque, corremos o risco de perdernos nun océano de volumes que pululan entre historias nas que participan animais, libros de poesía nas que un número de poemas tratan sobre eles, textos expositivos que dan a coñecer ou afondan no mundo natural coma as diferentes guías, exemplares divulgativos sobre a natureza e a relación da humanidade con ela… Entre todos eles, vós buscaredes os que vos vaian mellor ou teñades máis a man, pero pensando sempre en que os imprescindibles son os que nos obrigan a dar un paso adiante para salvar o planeta e salvarnos todas nós.

Grazas polo voso compromiso!

GÁLIX